Sint Lecie | HEEMKUNDEVERENIGING BEEK

In Beek werd Lucia onder meer aangeroepen als patroon tegen dysenterie of buikloop. De cultus trok pelgrims uit de regio. In de eerste helft van de 20e eeuw liep de belangstelling terug, maar in 1952 kwam er een kentering, met als resultaat een folkloristisch getinte cultus. Vanaf dat jaar kiest men jaarlijks een ‘lichtkoningin’ om het Luciafeest luister bij te zetten. Als verrichtster van liefdadige werken is de lichtkoningin inmiddels onderdeel van de Beekse identiteit geworden. Omstreeks 2012 heeft de verering zijn bedevaartkarakter verloren.

***68e Lichtkoningin Sabine Lemmens en de 4 hofdames***

Vanaf de 17e eeuw tot ca. 1950

Na de instelling van het simultaneum, vanaf 1683, moesten in Beek katholieken en protestanten gebruik maken van hetzelfde kerkgebouw. Al eerder in de 17e eeuw leidden de spanningen tussen beide groepen ertoe dat enkele pastoors door de overheid uit het dorp werden verjaagd, hetgeen de zielzorg van het katholieke volksdeel niet ten goede kwam. Van 1659 tot 1672 las de pastoor van Beek de mis in een oude schuur in Hobbelrade (Spaubeek), net buiten de gemeentegrens van Beek.Het simultaneum impliceerde dat de protestanten ’s zondags de kerk van 9.00 tot 11.00 uur en van 15.00 tot 16.00 uur mochten gebruiken. Tijdens die uren mochten er geen heiligenbeelden of schilderijen in de kerk aanwezig zijn en werd het altaar bedekt met een gordijn.

Op 24 november 1744 verleende paus Benedictus XIV een aflaat van zeven jaar aan elke katholiek die op de feestdag van Lucia in Beek te biecht ging en er de hoogmis met drie heren bijwoonde. Deze aflaat wordt genoemd in een document uit 1748, geschreven door pastoor Hubertus de Haes (1744-1748). In deze tekst wordt verder vermeld dat de pastoor op deze feestdag de hulp diende in te roepen van collega’s uit de omliggende gemeenten. Hun aanwezigheid was immers vereist voor het celebreren van de hoogmis met drie heren; bovendien had de pastoor assistentie nodig bij het afnemen van de biecht aan de vele bedevaartgangers. Waarschijnlijk stond tijdens deze feestdag het beeld van Lucia, dat fraai gekleed was (zie bij ‘Cultusobject’), op een ereplaats. Over een apart Lucia-altaar beschikte de kerk toen nog niet. Uit de vermelding dat de pastoor de organisatie van de Luciakermis aan zijn kapelaan overliet, kan worden afgeleid dat de kermis of markt, na afloop van de hoogmis, minstens tot 1748 teruggaat. Overigens deelden de pastoor en de kapelaan broederlijk de opbrengst van de offergaven; het genoemde document vermeldt hierover: ‘Op S. Luciadag heeft van den offer de pastor en capelaen elck de helft’. In 1808 werden aan Beek, bij keizerlijk decreet, twee jaarmarkten toegestaan: een op 13 december en een op 4 juli. Over deze laatste jaarmarkt is bijna niets bekend, waarschijnlijk heeft ze geen bloeiend bestaan gekend. Ook over de Luciaverering in de 19e eeuw is weinig bekend. P.W.H. Paulussen schreef over de jaren na 1850 dat er op de feestdag van Lucia een drukke markt was, waarop onder meer schapen, vlas, wannen en spoelen werden verhandeld. Er was dan ook een kermis. Op de Baan en het Wolfseind stonden grote kudden schapen, terwijl op de Plats (de huidige Burg. Janssenstraat) lange rijen banken en tafeltjes waren gezet, waarop van heinde en ver gekomen boeren hun vlees hadden uitgestald, dat per ‘steen’ (bundel) werd verkocht. Uit andere getuigenissen over deze tijd weten we dat de vele mannen en vrouwen uit de regio eerst een bezoek brachten aan St. Lucia, vóór zij naar de markt gingen. Omstreeks 1900 waren ook slotenmakers prominent aanwezig op deze markt. In de 19e en begin 20e eeuw was Beek een belangrijk agrarisch centrum waar jaarlijks omstreeks 13 december een ‘landbouw-casino’ gehouden werd; met de oprichting van de R.K. Boerenorganisatie verdween dit casino weliswaar, maar de boeren uit de regio besloten de jaarmarkt te blijven voortzetten.

In 1950 waren er op de feestdag van Lucia vier missen (waarvan een hoogmis) met verering van de reliek na de mis. Vanwege het feest was er geen school. De markt begon na afloop van de hoogmis, zoals dat nog steeds het geval is.

De lichtkoningin

Begin jaren vijftig was in Beek, net als in zoveel Nederlandse bedevaartoorden, de belangstelling voor de plaatselijke heilige tanende. Zowel de geestelijkheid als de marktcommissie zagen dit met lede ogen aan. Omstreeks 1952 kwam een volkskundige, D.J. van der Ven, met de oplossing, waarbij hij zich had laten inspireren door het feest van de lichtkoningin, zoals dat al sinds de middeleeuwen in Zweden gevierd werd. In het gebied rondom het Vänermeer, ten noorden van Göteborg, werd elk jaar op 13 december een meisje tot ‘lichtkoningin’ gekozen. In het wit gekleed en getooid met een kroon met brandende kaarsjes deelde zij brood en koekjes uit aan voorbijgangers. Tegenwoordig verricht zij ook liefdadig werk, zoals het bezoeken van ziekenhuizen en bejaardenoorden. Op deze wijze ‘verlicht’ zij de dag die op de middeleeuwse kalender de kortste van het jaar was. Deze traditie werd nog in 1952 in Beek geïntroduceerd en vervolgens in overeenstemming gebracht met een aantal kerkelijke vieringen. Op St. Lucia werden tijdens de hoogmis ook relikwieën getoond die voor deze gelegenheid uit Rolduc waren gehaald. Daarna bezocht de lichtkoningin de jaarmarkt waar zij de winnende loten van een loterij trok. In een praalwagen trok zij temidden van de ‘lichtstoet’ – bestaande uit enkele honderden kinderen die ieder een uitgeholde suikerbiet met daarin een kaarsje droegen – door Beek. Elk jaar wordt de lichtkoningin verkozen uit de katholieke bevolking van de gemeente Beek. In aanmerking komen jonge vrouwen (ongeveer 20 jaar oud) die nog ongehuwd zijn. Vier hofdames die hun taak twee jaar achtereen vervullen, staan de lichtkoningin bij. Medio november wordt zij uitverkoren en wereldlijk gekroond, op (later: omstreeks) 13 december wordt zij in de kerk gekroond. In de jaren vijftig en zestig veranderden de feestelijkheden rond Lucia en de lichtkoningin niet meer van vorm, maar wel enigszins van inhoud: het werd steeds minder een religieuze en steeds meer een middenstands aangelegenheid.

In 1968 werd voor het eerst afgeweken van de gewoonte om de jaarmarkt stipt op 13 december te laten beginnen.Van 1952 tot en met 1969 trok de lichtkoningin met een lichtstoet door het dorp, daarna was aan dit gebruik voorgoed een einde gekomen. In dat laatste jaar was er nog wel een speciale eucharistieviering met de kroning en werd er vuurwerk afgestoken, maar vanwege verminderde belangstelling kwam ook aan de Luciaveemarkt voorlopig een eind.

In 1975 werd het feest nieuw leven ingeblazen. Op de markt kwamen twee tenten, de een met een veetentoonstelling, de ander met een middenstandsbeurs.
Het Sint Luciafeest “nieuwe stijl” zal geen vervolg meer krijgen.

In 2012 besloot de Stichting Marktcommissie Beek te stoppen met de organisatie van de traditionele St. Leciemarkt.. Op initiatief van de gemeente Beek werd in allerijl, met veel vrijwilligers onder aanvoering van het Beeker Evenementen Comité, een vervangend evenement op touw gezet, als opmaat voor een St. Luciafeest “nieuwe stijl”. Dat vond plaats op 15 en 16 december 2012.

In juni 2013 is het BEC met een groep vrijwilligers gestart met de voorbereiding voor de editie 2013. Na een aanvankelijk enthousiaste start, bleek dat het draagvlak en de animo onder enkele vrijwilligers sterk terug liep. Het BEC ziet het als zijn taak nieuwe initiatieven uit de gemeenschap te begeleiden en te ondersteunen, maar heeft zelf geen mogelijkheden om eigenhandig evenementen te ontwikkelen en te organiseren. Het BEC heeft de gemeente daarom onlangs laten weten te stoppen met de voorbereidingen voor een St. Luciafeest 2013.

Los hiervan zal het Luciacomité haar gebruikelijke programma (uitverkiezing Lichtkoningin e.d.) uitvoeren. Ook de traditionele ontvangst van koningin en Luciacomité in het gemeentehuis zal weer plaatsvinden.