Door Paul Mennens
Uit de serie ‘Van nul tot nu’ in dagblad De Limburger

In het begin van de negentiende eeuw was de Openbare Lagere School van Beek achter het huidige pand Brugstraat 4 (Banxhuis) gevestigd.
De school was een schuur met lemen vloer en balkenzoldering. De klassenindeling bestond uit een gangpad, later werden schotten geplaatst. Er stonden banken voor acht tot tien leerlingen, borden, een letterkast en enkele boekenkasten. De school voldeed niet aan de eisen van die tijd: 183 meisjes en 144 jongens in één ruimte!
In 1888 werd een nieuwe openbare school gerealiseerd in het Raadhuispark. In 1892 namen de zusters franciscanessen het initiatief voor het stichten van een rooms-katholieke meisjesschool in Beek en in 1903 werd de St.-Josephschool geopend.

Nieuwe scholen
1931 was een belangrijk jaar in de onderwijsgeschiedenis van Beek. De zusters franciscanessen dienden een aanvraag in voor de bouw van een nieuwe lagere school voor meisjes, de Gerardus Majellaschool in de Molenstraat en een tweede aanvraag van het kerkbestuur voor een rooms-katholieke lagere school voor jongens, de St.-Martinusschool.

De gemeenteraad gaf toestemming voor de bouw van een nieuwe meisjesschool en besloot om de openbare school op te heffen en over te dragen aan het kerkbestuur St.-Martinus. De protestantse gemeenschap in Beek protesteerde tegen de sluiting van de openbare school. Er werd een compromis gesloten. De leerlingen werden iedere dag gratis naar de protestantse school in Geleen gebracht. In 1963 werd in Beek een protestantse school gesticht: de Beukelaarschool. Door het teruglopend aantal leerlingen werd deze school in 1981 gesloten.

Aanvankelijk werden de scholen in Beek bezocht door leerlingen uit Beek-centrum en alle kerkdorpen. Toen nieuwe parochies werden gesticht in de kerkdorpen Neerbeek en Genhout, volgde ook daar de bouw van de Callistus-, Barbara- en Hubertusschool.

Fatimaschool
Na de Tweede Wereldoorlog steeg het leerlingenaantal fors en in 1950 volgde een aanvraag voor de bouw van een nieuwe R.K.-meisjesschool in de St.-Martinusstraat. In januari 1954 volgde de opening van de Fatimaschool. De school diende vooral voor de opvang van de leerlingen van het in de jaren 50 gerealiseerde plan Kerkeveld. Op de Fatimaschool als de St.-Josephschool was de schoolleiding in handen van zusters franciscanessen.

Het teruglopend aantal leerlingen tussen 1970 en 1980 was een van de oorzaken dat de Fatimaschool op 1 augustus 1982 werd gesloten. De Fatimaschool werd sinds de opening in 1954 multifunctioneel gebruikt. In de kelderruimten vonden diverse verenigingen onderdak, waaronder Scouting Beek.

Heemkundemuseum
In 1983 verhuisde het Heemkundemuseum naar de leegstaande Fatimaschool. Het kreeg de beschikking over de benedenverdieping en de kelders. Na twintig jaar presenteerde de gemeente Beek plannen om de Fatimaschool af te breken en er een appartementencomplex te bouwen. Dat betekende dat de Heemkundevereniging en het museum moesten verhuizen naar de nieuwbouw van het multifunctionele woonzorgcentrum Franciscus.

Nieuwbouw
Na het vertrek van het Heemkundemuseum uit het gebouw van de Fatimaschool veranderde de gemeente de bestemming van het perceel, zodat het mogelijk werd om ter plekke een appartementencomplex te bouwen. Na vijf jaar van leegstand werd de school gesloopt en besloot de Woningstichting Maasvallei uit Maastricht elf appartementen te bouwen en te verhuren binnen de sociale huurgrens. Het project kreeg de naam Fatimaveste.

Voorname gesloten hoeve, 1863, gebouwd in de trant van de 19de-eeuwse bouwtraditie. Dominant gesitueerd in het open landschap, aan de verbindingsweg tussen de kernen Beek en Neerbeek. De noordwestelijke en noordoostelijke stalvleugels werden in 1945 in opdracht van J.H. Stassen geheel en gedeeltelijk gemoderniseerd, naar een ontwerp van architect C. Lemmens te Beek. Voor de noordwestelijke stalvleugel had dit tot gevolg, dat de stallen buiten de oorspronkelijke plattegrond werden uitgebreid.

De hoeve heeft een carrévormige plattegrond, waarbij het woonhuis in de zuidoostvleugel vooruitspringt ten opzichte van de omringende stalvleugels. De noordwestelijke stalvleugel springt als gevolg van de in 1945 gerealiseerde modernisering eveneens vooruit. Tweemaal twee tegenover elkaar geplaatste inrijpoorten, respectievelijk aan weerszijden van het woonhuis aan de zuidoostzijde en aan weerszijden van de gemoderniseerde noordwestelijke stalvleugel.

Het woonhuis is ten dele onderkelderd, telt twee bouwlagen plus een zolderverdieping. De stalvleugels tellen één bouwlaag plus een zolderverdieping. Het woonhuis heeft een tussen kopgevels verzonken zadeldak. Aan de voorgevelzijde een bakgoot op consoles, aan de binnenplaatszijde een aanzienlijk overstek. De zuidwestelijke en noordoostelijke stalvleugels hebben een samengesteld schild- annex wolfdak, de noordwestelijke stalvleugel heeft een asymmetrisch zadeldak. Het zadeldak van laatstgenoemde stal werd in 1945 vanwege de modernisering aan de binnenplaatszijde ten dele opgetild, het dakschild aan de noordwestzijde werd opgetild en verlengd. De zolderingen boven de inrijpoorten aan weerszijden van het woonhuis hebben een zadeldakje. Enkel het asymmetrische zadeldak van de noordwestelijke stalvleugel is gedekt met Mulderpannen, de overige daken met oud-Hollandse pannen.

Het woonhuis heeft rechthoekige houten T-vensters, alsmede rechthoekige houten deuren. In de voorgevel van het woonhuis zijn de scharnieren van de vensterluiken nog aanwezig. Licht segmentboogvormige houten inrijpoorten. Stalvensters en -deuren in hout en staal, zowel rechthoekig als segmentboogvormig.

De gesloten hoeve is opgetrokken in baksteen, gemetseld in kruisverband. Hardstenen venster- en deurlijsten, traptreden, plinten, aanzet- en sluitstenen. Schoot- en sierankers. Houten lateien en gecementeerde dorpels in de achtergevel van het woonhuis.

De voorname voorgevel van het woonhuis aan de zuidoostzijde telt vijf vensterassen en is symmetrisch ingedeeld. De symmetrie wordt benadrukt door de in een decoratief fries uitlopende hoeklisenen. In de eerste laag van de middenas een rechthoekige, dubbele houten paneeldeur met decoratief ingedeeld glas-in-lood bovenlicht. Rechthoekige houten T-vensters in de overige assen. De noordoostelijke zijgevel is blind, behoudens een rondboogvormig houten T-venster in de topgevel, en wordt afgedekt door vlechtingen. De zuidwestelijke zijgevel is geheel gecementeerd. In de eerste laag een rechthoekig houten venster, centraal in de tweede laag een gedicht oeil-de-boeuf-venster, in de topgevel een rondboogvormige vensterlijst met ongeleed houten venster. De achtergevel van het woonhuis aan de noordwestzijde telt eveneens vijf vensterassen en is min of meer symmetrisch ingedeeld. Centraal in de achtergevel een rechthoekige deur met bovenlicht. Rechthoekige T-vensters in de overige vensterassen, met uitzondering van het kleine rechthoekige houten venster in de tweede bouwlaag van de vijfde zuidoostelijke vensteras. De segmentboogvormige inrijpoorten aan de zuidwest- en noordoostzijde van het woonhuis geven respectievelijk toegang tot de stal en de binnenplaats. De gevelvlakken waarin deze poorten zijn geplaatst hebben eveneens een hoekliseen en een frieslijst. Segmentboogvormige strekken met aanzet- en sluitstenen. In de noordoostelijke strekboog vermeldt de sluitsteen de bouwjaaraanduiding 1863.

De stalvleugels aan de zuidwest- en noordoostzijden zijn aan de binnenplaatszijde voorzien van segmentboogvormige houten staldeuren, van segmentboogvormige stalvensters met kleine roedeverdeling en van rechthoekige stalvensters met kleine roedeverdeling in gecementeerde omlijsting. Diverse zolderluiken. De buitengevel van de zuidwestelijke stalvleugel is voorzien van een vijftal rechthoekige, verticaal ingedeelde stalvensters van later datum; de buitengevel van de noordoostelijke stalvleugel is blind.

De vernieuwde veestal aan de noordwestzijde heeft segmentboogvormige stalen vensters met kleine roedeverdeling, alsmede rechthoekige schuifpoorten. Zolderluik onder het overstek aan de binnenplaatszijde. Het woonhuis heeft een souterrainverdieping met gewelven in baksteen.

De indeling van het woonhuisinterieur is grotendeels intact gebleven. In dit interieur zijn onder meer van belang het oorspronkelijke trappenhuis, de olieverfschildering in de centrale gang met hardstenen vloer, de stucrozetten in de woonkamer en enkele marmeren haardlijsten.

Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Rijksmonumentenregister

Door Paul Mennens

De gemeente Beek ontleent zijn naam aan de Keutelbeek. Vanaf de prehistorie werd het gebied langs deze beek bewoond. In de Middeleeuwen bouwde men in de nabijheid van de beek diverse boerenhoeven. De mooiste en grootste hoeve was de Neerbeekerhof, gelegen tussen de Keulsteeg en de Spaubeekerstraat.

De Neerbeekerhof werd waarschijnlijk in het begin van de 14e eeuw gebouwd. Omstreeks 1350 was de hof in het bezit van de familie Schoonvorst. In de 16e eeuw werden de Neerbeekerhof en de erbij horende gronden (±38 ha) een groot leen van Valkenburg en de familie Banens kwam op de hoeve wonen. Maar liefst 250 jaar woonde en werkte de familie Banens in Neerbeek.

De Neerbeekerhof was een gesloten hoeve. In de voorgevel waren drie poorten aangebracht: 1. de Herenpoort in een torengebouw met veel natuursteen, twee ronde ramen en een gevelsteen met de wapens van de familie Banens-De Sauveur, en 2. de midden- en 3. de schuurpoort die eenvoudiger uitgevoerd werden.

Verpacht

Tussen ±1800 en 1916 kwam de hoeve in het bezit van enkele Belgische families en werd ze verpacht. Door de verslechterde economische omstandigheden (Eerste Wereldoorlog) bood de familie Van de Wall-Van der Plancke de Neerbeekerhof te koop aan. De Beekse notaris Hoefer werd belast met de verkoop. Op 9 maart 1916 kocht de N.V. ‘Gemeenschappelijk Grondbezit’ de hoeve en gronden aan voor het bedrag van ƒ118.500,00. Deze maatschappij bestond uit een aantal Maastrichtse notarissen, die in Zuid-Limburg diverse landerijen opkochten en die dan weer snel doorverkochten; meestal met een flinke winst. De bijnaam van deze groep was ‘De Zwarte Bende’.

Een maand na de aankoop van de Neerbeekerhof vond de verkoop plaats. Math Janssen, gemeenteopzichter, kocht de hoeve en omliggende gronden. De landerijen (ruim 33 ha) werden aan diverse personen uit Neerbeek en omgeving verkocht, totale opbrengst ƒ139.262,04. Een winst van ± ƒ20.000,00 binnen één maand!

Sloop

Een jaar later werd de Neerbeekerhof gesloopt. Het bakhuis bleef gespaard en werd in de 20e eeuw omgebouwd tot woonhuis.

Door Herman van Rens
Eerder gepubliceerd in Nuutsbaeker april 2016

Midden op de parkeerplaats van de nieuwe supermarkt Jan Linders, aan de Maastrichterlaan in Beek, staat een huisje, Kloostersteeg 3. Daar mag u niet achteloos aan voorbij gaan. Dat huis heeft een geschiedenis.

Vóór de oorlog woonde daar het gezin Lutgens. De zolder van het huis was verhuurd aan een familielid, de Duitser Frits Linke. Deze werkte in Nederland. Na de inval van de Duitsers in mei 1940 werd Frits opgeroepen voor dienst in het Duitse leger. Om principiële reden deserteerde hij. Op desertie stond de doodstraf; daarom dook Frits onder in een plaggenhut in de Peel bij Roggel.

Evenals Joden werden ook ‘zigeuners’ (Sinti en Roma) door de nazi’s vervolgd omdat zij tot een minderwaardig ras zouden behoren. Aanvankelijk kregen zij het verbod om rond te trekken met hun woonwagen. De Sinto Mannela Franz leidde als muzikant een rondtrekkend bestaan. Hij was getrouwd met Agnes Lutgens, dochter van het gezin in de Kloostersteeg. Het echtpaar had twee kleine kinderen. Toen Mannela niet meer mocht rondtrekken, nam het gezin zijn intrek in de zolder, die vrij was gekomen door de verdwijning van Frits Linke.

In de vroege ochtend van 16 mei 1944 vond in heel Nederland een razzia plaats. Alle ‘zigeuners’ moesten worden opgehaald en overgebracht naar het kamp Westerbork, en van daar naar Auschwitz. In die bewuste nacht werden de ouders van Mannela Franz en zeven van zijn broers en zussen gearresteerd in hun woonwagen aan de Stegen in Beek. Ook bij het huis aan de Kloostersteeg klopten twee Beekse politiemensen op de deur, om Mannela te arresteren. Diens vrouw Agnes wist de agenten echter zo lang aan de praat te houden bij de voordeur, dat Mannela de tijd had om via het zolderraampje aan de achterkant van het huis te ontkomen. Mannela zocht en vond voor de rest van de oorlog een veilig onderkomen bij Frits Linke in zijn plaggenhut. Frits en Mannela overleefden de oorlog.

Dit is een unieke geschiedenis, die uitvoeriger is te beluisteren bij de luistersteen van de Liberation Route aan de Rijksweg. De geschiedenis is uniek omdat een ter door veroordeelde Duitser het leven redde van een eveneens ter dood veroordeelde ‘zigeuner’.

Met de komst van de Jan Linders naar de Maastrichterlaan werd Kloostersteeg 3 met sloop bedreigd. Hier zouden ook parkeerplaatsen moeten worden gerealiseerd. Jerome Paumen van studioPAS architecten kwam met een alternatief, waarbij zowel het woonhuis als het aantal benodigde parkeerplaatsen behouden bleef. Samen met de Stichting Herdenking Oorlogsslachtoffers werd het plan gepresenteerd aan projectontwikkelaar Gerrit Janssen van Suyderland.

De ontwikkelingsplannen verkeerden al in een ver gevorderd stadium, maar toch besloot de heer Janssen zijn plannen te herzien en werd er alles aan gedaan om deze historie zichtbaar te houden. Op de zijgevel komt een muurschildering naar een ontwerp van studioPAS. De afbeelding is tweeledig: ze verbeeldt zowel Mannela als Frits, die weten te ontsnappen aan de oorlog en de vrijheid tegemoet gaan.

Wij zijn geweldig blij dat het huis waar zich een deel van deze geschiedenis afspeelde als cultureel monument behouden blijft voor Beek en voor Limburg. Wij zijn vooral projectontwikkelaar Gerrit Janssen van Suyderland dankbaar. Vind maar eens een tweede projectontwikkelaar met een dergelijk gevoel voor cultuur! Ook zijn wij Jerome Paumen van studio PAS dankbaar. Hij zorgde voor een fraaie inpassing van het huis in het ontwikkelingsplan en de muurschildering. Eveneens belangeloos.

Een monument in Beek

Op maandag 28 april 2016 om 17.00 uur onthulde burgemeester Christine van Basten-Boddin van Beek een muurschildering en een plaquette.

De plaats Kelmond telt 1 inschrijving in het rijksmonumentenregister.

Object	Bouwjaar	Locatie			Afbeelding
Hoeve Kelmont	1618 (gevelsteen)	Kelmonderhofweg 51

De plaats Genhout (Groot Genhout en Klein Genhout) telt 9 inschrijvingen in het rijksmonumentenregister.

Object	Bouwjaar	Locatie			Afbeelding
H. Hubertuskerk	1936-1937	Hubertusstraat
Vakwerkboerderij in haakvorm met straatgevel van baksteen en mergel	17e of 18e eeuw (boerderij) eerste kwart 19e eeuw (gevel)	Grootgenhouterstraat 109
Bakstenen hoeve om gesloten binnenplaats	1788 (ankers)	Kleingenhouterstraat 6
Vakwerkhoeve	18e eeuw	Kleingenhouterstraat 7
Hoeve van baksteen	1803 (sluitsteen)	Kleingenhouterstraat 14
Hoeve van baksteen	1803 (sluitsteen)	Kleingenhouterstraat 16
Benedenste hoeve van Printhagen, opgetrokken om twee binnenplaatsen	1744	Printhagen 2
Bovenste hoeve van Printhagen	eerste kwart 19e eeuw	Printhagenstraat / Nieuweweg
Standaardmolen Sint Hubertusmolen (industrie- en poldermolen)	1802	Schimmerterweg

De plaats Neerbeek telt 2 inschrijvingen in het rijksmonumentenregister.

Object	Bouwjaar	Locatie			Afbeelding
Voorname gesloten hoeve	1863	Spaubeekerstraat 8
R.K. Kerk en Pastorie H. Callistus	1932-1933	Aldenhofstraat 47

De plaats Geverik telt 20 inschrijvingen in het rijksmonumentenregister. Hieronder een overzicht.

Object	Bouwjaar	Locatie			Afbeelding
Kasteel Genbroek: hoofdgebouw	1381 (eerste vermelding) 17e eeuw (huidige ensemble)	Kasteel Genbroekstraat 18
Kasteel Genbroek: historische tuin- en parkaanleg	eerste helft 19e eeuw	Historische tuin- en parkaanleg Kasteel Genbroekstraat
Kasteel Genbroek: schuur, Buitenplaats Gebroek	17e eeuw	Kasteel Genbroekstraat bij 1
Kasteel Genbroek: duiker tevens brug	waarschijnlijk begin 17e eeuw	Kasteel Genbroekstraat bij 1
Kasteel Genbroek: bakstenen muur met aanbouw	18e eeuw (muur) 19e eeuw (aanbouw)	Kasteel Genbroekstraat bij 1
Kasteel Genbroek: pijlers en hek	eerste helft 19e eeuw	Kasteel Genbroekstraat bij 1
Kasteel Genbroek: brug met keermuren en duiker	19e eeuw	Brug en duiker Kasteel Genbroekstraat
Kasteel Genbroek: ijskelder	19e eeuw	Kasteel Genbroekstraat bij 7
Bronhuisje	eerste helft 19e eeuw of eerder	Kasteel Genbroekstraat bij 7
Kasteel Genbroek: pomphuisje met waterpomp	ca. 1925	Pomphuisje Kasteel Genbroekstraat
Kasteel Genbroek: oostelijke volière	19e eeuw	Oostelijke Volière Kasteel Genbroekstraat
Kasteel Genbroek: westelijke volière	19e eeuw	Kasteel Genbroekstraat bij 1
Kasteel Genbroek: duiker	16e eeuw	Duiker Kasteel Genbroekstraat
Kasteel Genbroek: vaas op sokkel	begin 19e eeuw	Vaas op sokkel Kasteel Genbroekstraat
Kasteel Genbroek: beeld op sokkel bij keutelbeek	19e eeuw	Kasteel Genbroekstraat bij 7
Kasteel Genbroek: beeld op sokkel bij moestuin	19e eeuw	Beeld bij moestuin Kasteel Genbroekstraat
Bakstenen hoeve om gesloten binnenplaats	1812	Geverikerstraat 139
De Kapel	1861-1862	Kapelstraat 14
Grote bakstenen hoeve, gewit, om een gesloten binnenplaats (Geverikerhof)	1782	Kapelstraat 16
Hoeve van mergel en vakwerk om binnenplaats	1886 (sluitsteen)	Veenweg 9

De plaats Spaubeek telt 12 inschrijvingen in het rijksmonumentenregister.

Object	Bouwjaar	Locatie			Afbeelding
Hoeve van baksteen en aan de binnenplaats overblijfselen van vakwerk	18e eeuw	Dorpstraat 81
Huis Ten Dijcken	17e eeuw – tweede helft 18e eeuw	Heggerweg 5
In de buitengevel achter het hoofdaltaar van de R.K. kerk, welke zelf niet op de lijst staat, bevinden zich stenen grafkruisen en fragmenten	1634 en 1655
St. Laurentiuskerk	1924-1926	Bongerd 4
Hoeve met binnenplaats	1729/1793	Hobbelrade 81
Hoeve van baksteen met vakwerkoverblijfselen aan de binnenplaats, vormt een geheel met pand Hoeve nr 8.	17e eeuw	Hoeve 6
Hoeve van baksteen en vakwerkoverblijfselen aan de binnenplaats, vormt een geheel met pand Hoeve nr 6		Hoeve 8
Hoeve van baksteen, met onregelmatige plattegrond	18e eeuw	Oude Kerk 6
Sint-Annakapel gebouwd ter plaatse van de oude parochiekerk	1865 (kapel) 1733 (grafkruis) 1989 (rest.)	Oude Kerk 8
Kasteel Sint-Jansgeleen, gelegen op een vroeger omgracht terrein	1567 (huidige vorm)	Sint Jansgeleen 2
Tegenover het huis, op de weg naar Geleen; een wegkruis met houten corpus		Wegkruis TO huis op weg naar Geleen
Sint Jansmolen	1340 en later	Sint Jansgeleen 3

Beek telt 11 inschrijvingen in het rijksmonumentenregister.

Object	Bouwjaar	Locatie			Afbeelding
Bakstenen huis, met mansardedak. Tussendorpelkozijnen van Naamse steen. Onderpui van de voorgevel gewijzigd	18e eeuw	Maastrichterlaan 17
Hennekens	derde kwart 19e eeuw	Wolfeynde 2
Hervormde Kerk	1835-1837	Raadhuisstraat 28
Hervormde Pastorie	1751 (steen)	Burg. Janssenstraat 2
Hotel Colaris	eerste helft 19e eeuw	Maastrichterlaan 15
Kantoorvilla in een door het zakelijk expressionisme beïnvloede bouwstijl	1932	Heirstraat 17
Nieuwenhof	derde kwart 19e eeuw (herenhuis) 18e eeuw (bijgebouw)	Bourgognestraat 79
Oude Pastorie	vermoedelijk 12e eeuw	Oude Pastoriestraat
Sint Martinuskerk	1888-1910	Burg. Janssenstraat 11
Tegen de gevel een houten wegkruis	18e eeuw	Bourgognestraat 1
Villa Hennekens	1920	Maastrichterlaan 45